منطقه ويژه اقتصادی خليج فارس، تکيه‌گاه رونق صنايع فلزی و معدنی ايران

وجود مناطق ویژه اقتصادی در هر کشور می‌تواند به تولید و رونق صنایع آن کشور سرعت دهد و منجر به کاهش برخی هزینه‌ها شود. در ایران، در بین دوازده منطقه ویژه اقتصادی موجود، منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس، به دلیل قرارگیری در نقطه‌ای استراتژیک، دسترسی مناسب به مسیرهای ارتباطی و در اختیار داشتن زیرساخت‌های بسیار مناسب، یکی از بهترین فرصت‌ها را برای رونق صنایع انرژی‌بَر همچون فولاد و آلومینیوم و نیز صنایع پتروشیمی فراهم کرده است. در گزارش پیشِ‌رو به بررسی مزایای نسبی این منطقه بر سایر مناطق و بسترهای مناسب سرمایه‌گذاری در آن پرداخته می‌شود.

مناطق ویژه اقتصادی، بازوی کمکی اقتصاد و تولید هر کشور

مناطق آزاد و مناطق ویژه در هر کشور از بسترهای مفید، سازنده و پویا در فعالیت‌های تولیدی، تجاری و اقتصادی آن کشور به شمار می‌روند. از این رو، ایران نیز به دلیل برخورداری از راه‌های ارتباطی آبی و زمینی بسیار خوب با جهان و وسعت بالای آن، بیش از پیش به این نوع مناطق توجه کرده است. در حال حاضر، هفت منطقه آزاد و دوازده منطقه ویژه در کشور وجود دارد. تفاوت‌های بین این دو نوع منطقه به معافیت‌های مالیاتی، خرده‌فروشی کالا، مقررات روادید اتباع خارجی، مقرارت کار و بیمه بازمی‌گردد. برای مثال، فعالیت تجاری در مناطق آزاد تا پانزده سال از پرداخت مالیات معاف است، اما منطقه ویژه فقط شامل تخفیف‌های مالیاتی طبق مقررات داخلی کشور می‌شود. مناطق آزاد ایران عبارت‌اند از چابهار، انزلی، کیش، قشم، ارس، ماکو و اروند. مناطق ویژه اقتصادی نیز شامل پیام، سلفچگان، خلیج فارس، لرستان، کشتی‌سازی خلیج ‌فارس، بندر امیرآباد، بندر بوشهر، بوشهر، بندر شهیدرجایی، سرخس، سیرجان و یزد می‌شوند.
در واقع مناطق ویژه در راستای حمایت از صنایع داخل کشور و کمک به ارتقای فناوری‌های تولید با جذب فناوری‌های مدرن ایجاد و به طور عمده در فرودگاه‌ها، بندرها و جزایر تاسیس می‌شوند. کالاها از طریق هوا، دریا و زمین، بدون پرداخت عوارض گمرکی برای واردات، صادرات و یا صدور مجوز آن، به این مناطق وارد می‌شوند و با ایجاد ارزش افزوده برای کالاها، می‌توانند به کشور مبدا خود یا دیگر کشورها صادر شوند.

پهنای بیش از 30 هزار هکتاری مناطق ویژه ایران از شمال تا جنوب کشور

منطقه ویژه اقتصادی پیام در چهل‌کیلومتری تهران واقع شده است؛ در سال 1382 حدود 3هزار و 600 هکتار از اراضی فرودگاه پیام به این منطقه اختصاص داده شد. نزدیکی آن به پایتخت امتیازهای خوبی را برایش به ارمغان آورده است.
منطقه سلفچگان در چهل‌کیلومتری قم قرار دارد و دارای 2 هزار هکتار وسعت است که در طرح توسعه‌اش، 2 هزار هکتار دیگر نیز به آن اضافه خواهد شد. هدف اصلی از ایجاد این منطقه فراهم کردن مواد، ماشین‌آلات و کالاهای نیمه‌ساخته و توزیع آن‌ها بین واحدهای پراکنده در سطح کشور بیان شده است.
منطقه ویژه لرستان در شهر ازنا قرار دارد. این منطقه در ابتدا دارای 71 هکتار وسعت بود که در سال 1386 به 271 هکتار افزایش یافت.
بندر شهید رجایی، واقع در استان هرمزگان، با مساحت 2 هزار و 400 هکتار، دارای ظرفیت پذیرش 100 میلیون تن کالا در سال است. به‌علاوه، این بندر دارای ظرفیت بهره‌مندی از چهل پست اسکله است و بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین ترمینال کانتینری کشور را در اختیار دارد و پس از افتتاح فاز دوم طرح توسعه، به ظرفیت 6 میلیون TEU کانتینر در سال رسیده است. این توسعه منجر شده است که حجم گسترده‌ای از عملیات جابه‌جایی کالای عمومی، به‌خصوص محصولات فولادی، فله خشک، فله مایع و فرآورده‌های نفتی خام، در این بندر انجام شود. در حال حاضر، بندر شهید رجایی با هشتاد بندر معروف در نقاط مختلف جهان مبادله تجاری دارد.
منطقه ویژه اقتصادی کشتی‌سازی خلیج فارس در سال 1380 با مساحت یک هزار و 100هکتار و فقط در راستای فعالیت در صنایع ساخت و تعمیر کشتی و سازه‌های دریایی در محدوده شرکت مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران ایجاد شد.
منطه ویژه امیرآباد، با مساحت شصت هکتار، در بهشهر مازندران واقع شده است. بندر امیرآباد مهم‌ترین بندر در شمال کشور و بندری استراتژیک برای مبادلات کالا بین ایران با کشورهای حاشیه دریای خزر، آسیای میانه و قفقاز خواهد بود.
منطقه ویژه اقتصادی بندر بوشهر، با وسعت تقریبی 128 هکتار، در محوطه بندری اداره کل بنادر و کشتیرانی استان بوشهر تاسیس شده است. از جمله اهداف ایجاد این منطقه تسریع و تسهیل در دستیابی به کالا برای نزدیک کردن فعالیت صاحبان کالا اعم از مواد اولیه، ماشین‌آلات و سایر کالاهای ساخته‌شده به مصرف‌کنندگان داخلی به منظور پشتیبانی از تولیدات داخلی کشور است.
منطقه ویژه اقتصادی بوشهر در سال 1376 ایجاد شده است و در دو منطقه به مساحت‌های یک هزار و 880 هکتار، و 4 هزار و 680 هکتار قرار دارد.
منطقه ویژه اقتصادی سیرجان واقع در استان کرمان نخستین منطقه ویژه حراست‌شده ایران محسوب می‌شود که در وسعتی به اندازه یک هزار و 400 هکتار تاسیس شده است. این منطقه ویژه اقتصادی دسترسی خوبی به جاده‌ها و مسیرهای اصلی کشور دارد و در مسیر شبکه ترانزیتی خط آهن کشور، به‌ویژه راه آهن بندرعباس ـ تهران، قرار دارد.
منطقه ویژه اقتصادی یزد، با مساحت 570هکتار، در راستای تحقق هدف جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی، رشد و توسعه صنعت و تکنولوژی ملی و جهانی شدن صنایع نساجی کشور و همچنین کاهش هزینه‌ها برای افزایش قدرت رقابت‌پذیری بنگاه‌ها و توسعه صادرات تاسیس شده است.
منطقه ویژه اقتصادی سرخس، با وسعت 5 هزار و 200 هکتار، در نقطه صفر مرزی با کشور ترکمنستان و نزدیک شهر سرخس قرار دارد. اولویت فعالیت در این منطقه ترانزیت کالا و انبارداری است.
در بین مناطق یادشده، منطقه دوازدهم، یعنی منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس، از اهمیت بالاتری برخوردار است. این منطقه در کیلومتر 13 بزرگراه شهید رجایی در غرب بندرعباس قرار گرفته است و ابتدا در سال 1376 با نام «منطقه ویژه اقتصادی معادن و فلزات» تاسیس شد و سپس در سال 1383 نام آن به «منطقه ویژه صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس» تغییر یافت. در نهایت، در سال 1388، با قرارگیری واژه «اقتصادی» در ابتدای عنوان، نام آن به «منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس» تغییر کرد. این منطقه جزو مناطق ویژه با بیشترین مساحت است (در مجموع، حدود 30 هزار و 300 هکتار از مساحت ایران را مناطق ویژه اقتصادی تشکیل داده‌اند؛ ( نمودار 1). منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس 5هزار هکتار وسعت دارد که از لحاظ جغرافیایی، 2 هزار هکتار آن عملیاتی و مختص شرکت‌های سرمایه‌گذار در حال اجرا یا بهره‌برداری طرح‌های مورد نظر و 3 هزار هکتار باقی‌مانده نیز در حال آماده‌سازی زیرساخت‌هاست.

منطقه ویژه اقتصادی بوشهر در سال 1376 ایجاد شده است و در دو منطقه به مساحت‌های یک هزار و 880 هکتار، و 4 هزار و 680 هکتار قرار دارد. منطقه ویژه اقتصادی سیرجان واقع در استان کرمان نخستین منطقه ویژه حراست‌شده ایران محسوب می‌شود که در وسعتی به اندازه یک هزار و 400 هکتار تاسیس شده است. این منطقه ویژه اقتصادی دسترسی خوبی به جاده‌ها و مسیرهای اصلی کشور دارد و در مسیر شبکه ترانزیتی خط آهن کشور، به‌ویژه راه آهن بندرعباس ـ تهران، قرار دارد.

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس قطب صنعتی خاورمیانه می‌شود

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس موقعیت بسیار مناسبی نسبت به دیگر مناطق ویژه کشور دارد؛ زیرا از یک سو دارای مسیرهای ارتباطی بسیار مناسبی با داخل کشور است و از سوی دیگر به آب‌های آزاد دسترسی دارد. از منظر جغرافیایی نیز اشاره شده است که این منطقه از شمال به کوه‌های پولادی پالایشگاه‌های هشتم، ستاره خلیج فارس و هرمز، از جنوب به اسکله‌های تخلیه و بارگیری مواد معدنی و مواد نفتی، آب‌های آزاد و خلیج فارس، از غرب به بندر شهید رجایی و از شرق به نیروگاه 1200 مگاواتی توانیر و شهر بندرعباس و خطوط ریلی مرتبط منتهی می‌شود. این دسترسی‌ها شرایط ویژه‌ای را برای این منطقه رقم زده و منجر شده‌اند که بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی فراهم و آن‌ها به سرمایه‌گذاری برای احداث واحدهای صنعتی و معدنی صنایع انرژی‌بَر همچون آلومینیوم و فرآوری مواد معدنی ترغیب شوند. بر این اساس، می‌توان این منطقه ویژه را دریایی از پتانسیل‌های بی‌شمار دانست که می‌تواند منجر به رشد توسعه اقتصادی، افزایش فرصت‌های شغلی، توسعه فناوری‌های مدرن حوزه تولید، مهارت‌های مدیریتی، بهبود کیفیت محصولات تولیدی، افزایش قدرت صادرات و رقابت‌پذیر شدن صنایع در بازارهای جهانی شود.
در ابتدا سایت جنوبی این منطقه عملیاتی شد و ساختمان‌های اداری در آن احداث شدند. در پی آن، حصارکشی سایت‌ میانی، احداث شبکه‌های راه و تاسیسات، هتل پنج‌ستاره خلیج فارس، کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن، پل‌های روگذر به محور شهید رجایی و راه آهن شروع شد. ادغام شرکت نورد بندرعباس (بارکو) و به هم پیوستن اسکله‌های تخلیه و بارگیری مواد معدنی، نفتی و استقرار گمرک نیز در گذر زمان محقق شد. استقرار صنایع بزرگی همچون فولاد، آلومینیوم و دیگر صنایع فلزی، این منطقه را در آینده به قطب صنعت فولاد، آلومینیوم و آند، تخلیه و بارگیری مواد معدنی و نفتی و انرژی برق تبدیل خواهد کرد. در چشم‌انداز افق 1410 این منطقه این‌گونه بیان شده است: «منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس قطب صنایع انرژی‌بَر خاورمیانه، با رشد سرمایه‌گذاری و بهترین استفاده از ظرفیت صادرات و واردات مواد فله، معدنی و فلزی، با رعایت الزامات زیست‌محیطی تا افق 1410 خواهد بود». در متن بیانیه چشم‌انداز اشاره شده است که منطقه جغرافیاییِ در نظر گرفته‌شده برای تحقق این چشم‌انداز، کشورهای همسایه و حتی کشورهای جنوب خلیج فارس، عربستان، یمن، اردن، سوریه، فلسطین و تاجیکستان را نیز در بر خواهد گرفت.

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس جمع مزایای تمام مناطق ویژه است

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس دارای زیرساخت‌های بسیار مناسبی برای تامین آب، برق و گاز و همچنین زیرساخت‌های ارتباطی و لجستیکی است. زیرساخت‌های تامین آب این منطقه ویژه عبارت‌اند از آب‌شیرین‌کن فولاد هرمزگان به ظرفیت 30 هزار متر مکعب در روز، آب‌شیرین‌کن بخش خصوصی به ظرفیت 3 هزار متر مکعب در روز، آب‌شیرین‌کن منطقه به ظرفیت یک هزارو 800 متر مکعب در روز، آب‌شیرین‌کن فولاد کاوه جنوب با ظرفیت 15 هزار متر مکعب قابل افزایش تا 55 هزار متر مکعب در روز و دو طرح برای احداث آب‌شیرین‌کن با ظرفیت 100هزار متر مکعب در روز.
زیرساخت‌های تامین برق آن عبارت‌اند از پست برق گنو با ظرفیت ششصد مگاوات و سی کیلومتر خطوط انتقال برق، پست برق 230/400 کیلوولت شهید لشکری با ظرفیت هزار مگاوات، نیروگاه هرمز با ظرفیت 235مگاوات، طرح نیروگاه نما با ظرفیت پانصد مگاوات و پست برق 63/230 کیلوولت با ظرفیت 125 مگاوات.زیرساخت‌های تامین گاز نیز شامل شبکه 22 اینچ سرخون به نیروگاه بندرعباس در محوطه شمالی منطقه، شبکه هشت اینچ سرخون در امتداد خط راه‌آهن برای انتقال میعانات گازی، شبکه دوازده اینچ گورزین قشم به نیروگاه بندرعباس از غرب محوطه شمالی و اجرای شبکه گازرسانی زمین‌های سایت توسعه است.
در خصوص زیرساخت‌های ارتباطی این منطقه نیز می‌توان به بیش از چهل کیلومتر پل‌ها، جاده‌ها و روشنایی معابر در داخل منطقه، برخورداری از منطقه ریلی اختصاصی با دو خط ارتباطی در منطقه، ارتباط منطقه ویژه از سمت شرق با راه‌آهن سراسری، وجود ایستگاه راه‌آهن در مجاورت منطقه ویژه، انشعاب راه‌آهن بندرعباس ـ بندر رجایی از شبکه بافق ـ بندرعباس، فاصله بیست‌کیلومتری تا فرودگاه بین‌المللی بندرعباس و اسکله شهید باهنر، فاصله پنج‌کیلومتری تا اسکله شهید رجایی و اجرای طرح بزرگراه 76 متری بندرعباس ـ بندر لنگه با تعریض جاده اشاره کرد.
زیرساخت‌های لجستیکی آن عبارت‌اند از اسکله مجهز اختصاصی تخلیه و بارگیری مواد معدنی به ظرفیت 12 میلیون تن، اسکله واردات مواد نفتی به ظرفیت 15 میلیون تن، 40هزار هکتار سایت انباشت مواد معدنی مجهز به دستگاه‌های مکانیزه انباشت و برداشت، دو دستگاه واگن‌برگردان با ظرفیت تخلیه 6میلیون تن و برخورداری از تجهیزات مکانیزه بارگیری قطار.
علاوه بر زیرساخت‌های بسیار مناسب، تسهیلات مناسبی را نیز در راستای جذب سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در این منطقه لحاظ کرده‌اند که عبارت‌اند از آمادگی واگذاری 3 هزار هکتار زمین به سرمایه‌گذاران به صورت 30 درصد مبلغ زمین پیش‌پرداخت و 70 درصد باقی‌مانده طی زمان اجرای پروژه یا پس از بهره‌برداری و تولید، تامین زیرساخت‌های آب، برق، گاز و مخابرات توسط منطقه، استفاده از معافیت‌های گمرکی برای واردات تجهیزات و مواد اولیه، معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته‌شده در منطقه به داخل کشور به میزان ارزش افزوده، معافیت از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برای شرکت‌های فعال در منطقه، امکان صادرات، ترانزیت، ترانشیب و صدور مجدد کالا، حمایت برای اخذ وام از طریق منابع داخلی و خارجی، مشاوره در تمام مراحل اجرای پروژه و انجام عملیات اخذ مجوز اشتغال برای کارکنان خارجی سرمایه‌گذاران. باید خاطرنشان کرد که این منطقه در یک دهه گذشته 4 میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است.

منطقه ویژه اقتصادی خلیج فارس مهد سرمایه‌گذاری است

فرصت‌های سرمایه‌گذاری بسیاری در این منطقه وجود دارد که میزان سرمایه‌گذاری مورد نیاز هرکدام در نمودار 2 و نوع محصول و ظرفیت اسمی پیشنهادی آن‌ها نیز در جدول1 نشان داده شده است. تعداد اشتغال ایجادشده در این منطقه در بهار سال جاری به 12 هزار نفر به صورت قراردادی رسیده است که از این تعداد، 9 هزار نفر با یازده شرکت مادر و 154 شرکت پیمانکاری همکاری دارند. در نمودار 3، میزان اشتغال‌زایی به تفکیک صنعت نشان داده شده است. همان‌طور که پیداست، صنایع فولادسازی بیشترین میزان ایجاد اشتغال را داشته‌اند که انتظار می‌رود با اجرای طرح‌های توسعه‌ای این صنایع، میزان اشتغال روند افزایشی داشته باشد؛ زیرا طبق افقِ در نظر گرفته‌شده، هرمزگان یکی از قطب‌های تولید فولاد کشور خواهد بود.
فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این منطقه شامل صنایع تولید فولاد، صنایع پایین‌دست فولاد، صنایع جانبی فولاد، صنایع تولید آلومینیوم، صنایع نفت و گاز، آب و انرژی و سایر صنایع است. در نمودار 3، حدود سرمایه‌های مورد نیاز برای صنایع قابل سرمایه‌گذاری نشان داده شده است. تاکنون شرکت‌های فولاد هرمزگان، فولاد کاوه جنوب کیش، صبافولاد خلیج فارس، فولاد جنوب، آلومینیوم المهدی، آلومینیوم هرمزال (آلومینیوم جنوب)، روی بندرعباس، نور ویژه، تولید قیر هرمز، سنگ و فولاد هرمزگان، گندله‌سازی مادکوش، برق و انرژی غدیر اوکسین، مبشر نور دریا، امین تجارت هرمز، صنایع نسوز توکا، راهبرد پارسیان، برق و انرژی غدیر، بناگستر کرانه، فولاد مبارکه اصفهان، شرکت ملی صنایع مس ایران، نیک‌گستر قشم، شرکت فاریاب، نفت کاسپین و ذوب‌آهن اصفهان در این منطقه مستقر شده‌اند.
انتظار می‌رود که با وجود بسترهای مناسب برای پیشرفت صنایع، افق 1410 در نظر گرفته‌شده برای این منطقه محقق شود و صنایع معدنی و فلزی کشور نیز رشد مناسبی را به مدد این منطقه ویژه اقتصادی تجربه کنند.

تولید محتوای کنکاشیک تجربه ماندگار…

گل‌گهر آینه اقتصاد مقاومتی است

زنگ تولید به صدا درآمد

کمیسیون معاملات، قلب تپنده شرکت معدنی و صنعتی گلگهر است

اعتمادسازی و مشتری‌مداری عامل موفقیت گلگهر در بازارهای رقابتی است

آینده را ما رقم می زنیم...

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژ...

منطقه‌ای برای تحقق توسعه فولاد...

منطقه ویژه خلیج فارس فرصتی طلایی برای اق...

ردپای فلزات در ساحل توسعه...

تحقق تولید در محلی امن و آرام...

نقش اساسی در اقتصاد هرمزگان...

منطقه ویژه نماد توسعه در دوران تحریم...

منطقه ویژه بهشت سرمایه‌گذاری است...

کرانـه روشـن

آینده را ما رقم می زنیم

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژه خلیج فارس

جهش تولید در بهشت تولید

امروز شاهد انقلاب در اکتشافات کشور هستیم

خرید داخلی اولویت ماست

اعتماد کارکنان افتخار ماست

شماره هشت فصلنامه گوهرسیرجان

شماره هفت فصلنامه گوهرسیرجان

برنامه‌های سرمایه‌ای منطقه ویژه

طرح‌های مصوب در کمیته واگذاری زمین

شرکت‌های فعال و در حال کار

برنامه و عملکرد تولید ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹

مسئولیت اجتماعی گل‌گهر