يکـپارچـگي در معـدن – تولید محتوای کنکاش

مانند سایر صنایع، شرکت‌های فعال در حوزه صنایع معدنی و فلزی نیز «یکپارچگی عمودی» را به عنوان یکی از استراتژی‌های توسعه‌ای خود به کار می‌گیرند. این یکپارچگی می‌تواند از نیازهای خاص یک صنعت و معدن‌کار ناشی شود تا آن شرکت بخواهد با ارزیابی دقیق شرایط، دست به این کار بزند. در صنایع معدنی، یکپارچگی می‌تواند به معنای انجام معدن‌کاری ـ فرآوری و یا معدن‌کاری ـ فرآوری به همراه عملیات متالورژیکی بعدی باشد. بدیهی است که در این شرایط نیز تصمیم‌گیری باید بر ارزیابی صحیح متغیرهای اقتصادی مبتنی باشد و این ارزیابی نیازمند مطالعات دقیق تمام سیر زنجیره ارزش و مؤلفه‌های موثر بر آن است. مطالعات اقتصادی پیش‌امکان‌سنجی و ‌امکان‌سنجی طرح‌ها با هدف اطمینان از بهترین تصمیم اتخاذشده مورد توجه هستند. در ادامه، نگاهی می‌اندازیم به استراتژی یکپارچگی عمودی در صنایع معدنی و فلزی.

صرف‌نظر از نوع صنعت، بررسی دقیق زنجیره تامین، اولین اصل اساسی قبل از انتخاب استراتژی یکپارچگی عمودی شناخته می‌شود. زنجیره تامین صنایع معدنی، به عنوان صنایع مادر تامین‌کننده بنگاه‌های اقتصادی پایین‌دست،‌ با ویژگی‌های خاص‌تری همراه است. حجم‌ بسیار بالای مواد و اوزان عظیم و سنگین در این زنجیره به سرمایه‌گذاری‌های کلان نیاز دارد و در نتیجه، با ریسک‌هایی بالا همراه است. در ضمن، موضوع لجستیک و حمل‌ونقل در صنایع سنگین معدنی نیز باید با دقت رصد، مدیریت و پایش شود. شرکت‌های معدنی عظیم دنیا این موارد را به‌دقت دنبال کرده و طی یک دهه اخیر اقدامات قابل توجهی برای یکپارچه‌سازی کامل شرکت‌ها به صورت افقی و یا عمودی رو به عقب یا رو به جلو انجام داده‌اند.

نگاهی به زنجیره تامین در صنایع معدنی

جز مواردی معدود، بسیاری از کشورهای دارای معادن بزرگ جزو کشورهای توسعه‌نیافته، درحال‌توسعه و یا اقتصادهای نوظهور محسوب می‌شوند. در سال‌های اخیر، چین و هند دو مورد از کشورهایی هستند که در کنار کشورهای توسعه‌یافته، عملا وضعیت آینده اقتصاد جهان را به خود گره زده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های بسیار زیاد در حوزه زیرساخت‌ها و ساخت‌وسازهای سنگین و صدالبته جمعیت بسیار زیاد این دو کشور باعث شده است تا قسمت اعظمی از مصرف کالاهای جهان را به خود اختصاص دهند. چین نمونه بارزی از تولید و مصرف کالاست. از قریب به 2 میلیارد تن فولاد تولیدشده در جهان در سال 2019 بیش از نیمی از آن را چین تولید و مصرف کرده است. به صورت کلی، می‌توان گفت که در سال‌‎های اخیر و پیش‌ِرو، کشور چین 50 درصد از مصرف فلزات را در جهان به خود اختصاص می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف کامودیتی‌ها در کشور چین با نرخ رشد سالانه 16 درصد در حال افزایش است. این موضوع بدان معناست که شرکت‌های معدنی دنیا با تقاضای روزافزون مواد معدنی روبه‌رو هستند. یقینا برآورده‌سازی این نیاز، محتاج تولید مواد اولیه باکیفیت و توجه به تحویل به‌موقع کالاها و اهمیت موضوع حمل‌ونقل و لجستیک است. ضروری‌ترین اقدام در این مسیر، بهینه‌سازی و مدیریت کامل زنجیره تامین با یکپارچه‌سازی فرایندها، خودکارسازی عملیات تولید (Automation)، تدارکات و بازاریابی برای شرکت‌های معدنی است. درک دقیق از زنجیره تامین برای شرکت‌های معدنی (مخصوصا معادنی که در کشورهای کمتر توسعه‌یافته قرار گرفته‌اند) نیز اهمیت دوچندان دارد. اصطلاح زنجیره تامین در معدن‌کاری از ابتدای یافتن و خرید معدن (Quarry) تا انتهای فروش به مصرف‌کننده نهایی را در بر می‌گیرد و مدیریت این زنجیره عبارت است از برنامه‌ریزی، احداث و رصد دقیق عملیات از شروع تهیه مواد اولیه تا توزیع محصول نهایی. بدیهی است که در این موارد، دستیابی به بالاترین سطح رضایت مشتری از طریق فروش محصولات باکیفیت و نیز مدیریت زمان، اهداف اصلی را تشکیل می‌دهند.
زنجیره تامین از چند جزء و لایه تشکیل شده است که هرکدام در سیر فرایند تولید محصولات ظهور و بروز می‌یابند. هنگامی که شرکت‌های معدنی قصد دارند تا به صورت کامل و یا بخشی، یکپارچه شوند و عمل تامین‌کنندگان خارجی را خود بر عهده بگیرند، نیازمند بازنگری دقیق در سیر زنجیره تامین خود هستند. شکل 1 اجزای مدیریت یکپارچه زنجیره تامین را نشان می‌دهد. به صورت کلی، زنجیره فعالیت در معادن را می‌توان در چهار دسته اکتشاف، تجهیز، بهره‌برداری و اتمام کار طبقه‌بندی کرد. این چهار دسته در جدول 1 نشان داده شده‌اند. خاطرنشان می‌کنیم که اعداد جدول تقریبی هستند.

اکتشاف

خرید پروانه اکتشاف معمولا توسط همان شرکت بهره‌بردار صورت می‌پذیرد. مرحله اکتشاف نیازمند صرف زمان و هزینه‌ و دربرگیرنده ریسک‌های بالاست. اکتشاف، خود دارای سه مرحله اکتشافات اولیه، اکتشافات تفصیلی و ارزیابی قطعی ذخیره است. 1 تا 2 درصد از کل هزینه اکتشاف را حفاری در مرحله اکتشاف تفصیلی به خود اختصاص می‌دهد.

توسعه و تجهیز

عموما توسعه و تجهیز شرکت‌های معدنی با کمک شرکت‌های مشاوره معدنی صورت می‌گیرد و قراردادهای مورد استفاده در این زمینه از نوع مهندسی، خرید و مدیریت ساخت (EPCM) و مهندسی، خرید و ساخت (EPC) هستند. در قراردادهای EPCM، مسئولیت ساخت با پیمانکار نیست و در عوض، او مسئولیت طراحی را بر عهده دارد. این پیمانکار باید بهترین استراتژی ممکن را در ساخت، خرید و تهیه تجهیزات ارائه کند.

به صورت کلی، می‌توان گفت که در سال‌‎های اخیر و پیش‌ِرو، کشور چین 50 درصد از مصرف فلزات را در جهان به خود اختصاص می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که مصرف کامودیتی‌ها در کشور چین با نرخ رشد سالانه 16 درصد در حال افزایش است. این موضوع بدان معناست که شرکت‌های معدنی دنیا با تقاضای روزافزون مواد معدنی روبه‌رو هستند

بهره‌برداری

شرکت‌های معدنی از عوامل داخلی خود برای مدیریت فرایندهای بهره‌برداری کمک می‌گیرند. نکته قابل توجه آن است که شرکت‌های معدنی برای حفظ فرایند تولید، نیازمند وجود روابط بلندمدت با تامین‌کنندگان خود هستند. درصد بالایی از هزینه‌های عملیاتی در قرارداد با تامین‌کنندگان تنظیم‌ می‌شود. قراردادها برای دوره‌های سه تا پنج‌ساله تنظیم می‌شوند.

اتمام فعالیت و بسته شدن معدن

عموما بسته شدن یک معدن در چند مرحله انجام می‌شود که شامل اتمام کامل عملیات (Shutdown)، جداسازی کامل تجهیزات نصب‌شده و بسته شدن ایمن تمامی فرایندهای مربوط به معدن است. بازسازی و احیای زمین مورد بهره‌برداری نظیر پوشش گیاهی و حذف ناهمگونی‌ها آخرین مرحله رصد کامل منطقه از نظر زیست‌محیطی و ساختاری است. عموما این مرحله کمترین قسمت از هزینه‌ها را به خود اختصاص می‌دهد.
اتخاذ درست‌ترین استراتژی از سوی تامین‌کنندگان کمک می‌کند تا جایگاه خود را در صنعت و معدن حفظ کنند. بدیهی است که در این مورد، آشنایی کامل با مشتری و نیازهای او اولین و مهم‌ترین اقدام است. چنان‌که گفته شد، شرکت‌های معدنی نیازمند روابط و قراردادهای طولانی‌مدت با تامین‌کنندگان هستند. مهم‌ترین استراتژی‌ای‌ که تامین‌کنندگان می‌توانند اتخاذ کنند شراکت با شرکت‌های مواد معدنی است. بسیاری از شرکت‌های معدنی دنیا شراکت برای تامین مواد اولیه را یک فرصت قلمداد می‌کنند؛ زیرا این مهم می‌تواند به رفع نگرانی‌های حاصل از تامین به‌موقع و کافی مواد اولیه کمک کند.

یکپارچگی عمودی در بخش معدن

پیش‌تر گفته شد که شناخت کامل از زنجیره تامین امری لازم و ضروری برای تمامی بنگاه‌های صنعتی است. در ادامه، نگاهی به وضعیت کلی یکپارچگی عمودی در بخش معدن می‌اندازیم.
در دهه‌های اخیر، یکپارچگی عمودی به عنوان محرک رشد بیشتر برای شرکت‌های معدنی بزرگ شناخته شده است. چنان‌که پیش‌تر نیز اشاره شد، تکمیل زنجیره ارزش تولید مواد معدنی با سودآوری بیشتری برای شرکت‌ها همراه است. مخصوصا شرکت‌های معدنی، که تولیدکننده اولین مرحله از مواد هستند، بر این امر و مخصوصا در حلقه‌های بعدی زنجیره کاملا واقف‌اند. شکل 2 به صورت کلی وضعیت تحولات یکپارچگی عمودی در بسیاری از شرکت‌های صنعتی و معدنی دنیا را در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد. چنان‌که پیداست، در سال‌های قبل از دهه 1990 بسیاری از فرایندها از یکدیگر جدا بودند و زنجیره ارزش به شکلی متقارن توزیع شده بود. پس از آن، شرکت‌های معدنی به فکر به دست گرفتن حلقه بعدی زنجیره یعنی فرآوری افتادند. این مهم در خلال‌ سال‌های 1990 تا 2010 کاملا مشهود بوده است. به نظر می‌رسد که توجه به سمت تقاضا و افزایش روزافزون آن برای صنایع معدنی و فلزی طی سال‌های پس از 2010 بسیار شدت می‌گیرد؛ زیرا شرکت‌های معدنی دنیا تقریبا به این نتیجه می‌رسند که به یکپارچگی نسبتا کامل بپردازند و تمام سیر تولید مواد معدنی و محصولات نیمه‌نهایی را خود به عهده گیرند. در سال‌های اخیر، بسیاری از تولیدکنندگان مطرح فولاد در سراسر جهان رو به سمت یکپارچگی رو به عقب و خرید معدن و بسیاری از شرکت‌های معدنی بزرگ رو به سمت یکپارچگی رو به جلو آورده و فرآوری مواد معدنی آورده و تولید محصول را نیز خود به دست گرفته‌اند.
شرکت گلنکور نمونه خوبی از شرکت‌های معدنی یکپارچه‌شده است. گلنکور، به عنوان یک شرکت چندملیتی بازرگانی کالاهای اقتصادی، در سال 2013 شرکت اکستراتا (Xstrata) را خرید و دارایی‌های آن را در خود ادغام کرد. اکستراتا (تاسیس 1926) شرکت استخراج معادن و بزرگ‌ترین تولیدکننده در حوزه فلزاتی مانند مس، نیکل، زغال‌سنگ و دومین تولیدکننده فلزی روی و وانادیوم بود.
شرکت‌های یکپارچه در حوزه معدن و صنایع معدنی کل فرایند اکتشاف، استخراج، فرآوری و تجارت را در اختیار خود دارند. این امر، که جزو استراتژی‌های توسعه برای هر شرکت به شمار می‌آید، برای شرکت‌های معدنی منحصربه‌فرد نیست و انگیزه مشتری‌محور شدن (Customer-Centric) مسیر رشدی است که بسیاری از شرکت‌ها پیموده‌اند و یا در حال پیمودنش هستند. شرکت‌هایی مانند گلنکور، نیراستار و ریوتینتو، در راستای تکمیل زنجیره ارزش خود، از ابتدای استحصال ماده معدنی تا پالایش آن را یکپارچه کرده و تحت کنترل خود درآورده‌اند. این یکپارچگی کمک شایانی به آن‌ها کرده است تا در میان ده شرکت برتر صنایع معدنی و فلزی جهان قرار گیرند.
در حقیقت، بخش بزرگی از مواد اولیه تولیدشده در جهان هرگز وارد مسیر تجارت بازارهای کالایی نمی‌شوند و ماهیت بازارهای کامودیتی، که در آن‌ها قیمت‌ها مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده هستند، توسعه در صنایع معدنی و فلزی را کُندتر کرده است. به‌علاوه، تفاوت‌های بسیاری بین فرهنگ‌های شرکت‌های معدنی و شرکت‌های صرفا تجاری وجود دارد که در یکپارچه‌سازی‌ها باید در نظر گرفته شود.

چرا یکپارچگی در بخش معدن؟

پیامدهای یکپارچگی عمودی در معدن چیست و این یکپارچگی در طول زنجیره ارزش چه تاثیری بر معدن‌کاران دارد؟ به نظر می‌رسد که این امر باعث می‌شود تا آن‌ها بیشتر بر مشتری متمرکز شوند و سپس بر فناوری. انعطاف بیشتر در برنامه‌های تولید برای رفع دقیق تقاضای مشتری از دیگر اتفاقات است. یکپارچه‌سازی شرکت‌های بخش معدن، چه به صورت افقی و چه به صورت عمودی، با مسائل خاص خود همراه است. اصولا چرا این تولیدکنندگان و بازرگانان نیاز دارند تا با یکدیگر یکپارچه شوند و هم‌افزایی ناشی از این یکپارچگی و ادغام چیست؟ پاسخ در یک عبارت کوتاه خلاصه می‌شود: بهبود قدرت تامین. کاهش قابل توجه هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری تنها بخشی از مزایای حذف دپارتمان‌های تجاری تامین منابع شرکت‌هاست. در ضمن، در طولانی‌مدت، شرکت‌های معدنی می‌توانند مطابق با نیاز خود و درست در زمان نیاز، ماده معدنی را استخراج و استحصال کنند. خاطرنشان می‌کنیم که اگر یک مشتری در کشوری مانند ژاپن نیازها و تقاضای خود را برای تجار ارسال کند، مرحله بعدی باید با ترجمه سفارش به برنامه تولید برای معدن و نیز کارخانه در نظر گرفته شود که خود با دردسرهای بیشتری همراه است. نکته جالب توجه آن است که چون شرکت جدید قادر به پاسخگویی بهتر و بیشتر نسبت به تغییرات قیمت کامودیتی‌ها خواهد بود، سایر شرکت‌های معدنی بیش از پیش ملزم خواهند شد تا حجم تولید خود را متناسب با تقاضا تعیین کنند. این موضوع بدان معناست که تعداد معادن بیشتری به صورت موقتی تعلیق و نیز دیگر معادنِ متروک احیا می‌شوند. در یک عبارت ساده‌تر و به عنوان جمع‌بندی، می‌توان گفت که یکپارچگی عمودی باعث ایجاد انقلاب صنعتی نمی‌شود، اما اولویت‌ها را تغییر می‌دهد و صنایع معدنی را به‌آرامی به صنایع مشتری‌محور تبدیل می‌کند. شکل 3 یکپارچگی عمودی را در برخی شرکت‌های بزرگ دنیا در حوزه صنایع معدنی و فلزی جهان در سال 2019 نشان می‌دهد. چنان‌که پیداست، شرکت‌های معدنی برتر دنیا همواره به دنبال تملک هرچه بیشترِ زنجیره ارزش به سمت عقب یا جلو بوده‌اند. شکل 4 جزئیات صنعت زغال‌سنگ را در سه دسته‌بندی صنایع پایین‌دست، میان‌دست (صنایع واسط) و بالادست نشان می‌دهد. دیده می‌شود که اتخاذ استراتژی یکپارچگی برای این صنعت تا چه اندازه می‌تواند بزرگ باشد.

تولید محتوای کنکاشیک تجربه ماندگار…

بررسی تولیدات گل‌گهر در سال‌های ۹۳ تا ۹۷

سرمایه‌ای پربهره

توسعه دو سر سود

پیشـــرو در جهـــان

آینده را ما رقم می زنیم...

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژ...

منطقه‌ای برای تحقق توسعه فولاد...

منطقه ویژه خلیج فارس فرصتی طلایی برای اق...

ردپای فلزات در ساحل توسعه...

تحقق تولید در محلی امن و آرام...

نقش اساسی در اقتصاد هرمزگان...

منطقه ویژه نماد توسعه در دوران تحریم...

منطقه ویژه بهشت سرمایه‌گذاری است...

کرانـه روشـن

آینده را ما رقم می زنیم

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژه خلیج فارس

جهش تولید در بهشت تولید

امروز شاهد انقلاب در اکتشافات کشور هستیم

خرید داخلی اولویت ماست

اعتماد کارکنان افتخار ماست

شماره هشت فصلنامه گوهرسیرجان

شماره هفت فصلنامه گوهرسیرجان

برنامه‌های سرمایه‌ای منطقه ویژه

طرح‌های مصوب در کمیته واگذاری زمین

شرکت‌های فعال و در حال کار

برنامه و عملکرد تولید ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹

مسئولیت اجتماعی گل‌گهر