‌گل‌گهر از تولد تا توسعه – تولید محتوای کنکاش

فعالیت‌های معدنکاری امروزی به‌نوعی ادامه معدنکاری‌های پیشینیان ما در هزاران سال پیش است که از آن با عنوان معدنکاری «شدادی» یاد می‌شود. درواقع لزوم استفاده از ابزارآلات و تجهیزات فلزی و مصنوعات طلا باعث شد بشر به تامین مواد اولیه از طریق معدنکاری روی آورد. بیشترین فعالیت معدنکاری‌های شدادی روی معادن فلزی انجام‌شده است. معدن گل‌گهر نیز از معادن شدادی فلزی مربوط به دوره هخامنشیان به شمار می‌رود.

نیاز بشر به مواد معدنی و منابع انرژی نهفته در دل زمین، عملیات اکتشاف و استخراج از معادن را اجتناب‌ناپذیر کرد و به همین علت هم معدنکاری را از صنایع پایه می‌دانند. فعالیت‌های معدنکاری از دیرباز انجام ‌می‌شده که ازجمله آن‌ها می‌توان به جداسازی طلا از شن رودخانه، استفاده از قیر طبیعی و استخراج و ذوب کانی‌های مس اشاره کرد. در ابتدا فعالیت‌های معدنی به‌صورت روباز و ترانشه انجام‌ می‌شد که بعدها بشر با پیشرفت تکنولوژی و تلاش‌های بسیار روش‌های زیرزمینی را برای استخراج کانسنگ‌های فلزی مورداستفاده قرار داد و تا اعماق 15 تا 20 متری داخل زمین حفاری کرد و با گذشت زمان عمق حفاری‌ها را هم افزایش داد. ازجمله ابزارهای اولیه کاربردی برای حفاری، کلنگ‌هایی بود که با استفاده از سنگ‌های آتش‌‌زنه ساخته می‌شد.

سوابق تاریخی معدنکاری

نخستین فعالیت جدی معدنی حدود 3400 سال پیش از میلاد، از سوی مصریان و برای استخراج فیروزه در شبه‌جزیره سینا انجام و بعدها معدنکاری برای استخراج فلزات دیگر هم دنبال شد. نخستین آهنی که در صنعت به‌کار رفت از سنگ‌های آسمانی استخراج شده بود و با توجه به نادر بودن این نوع سنگ،‌ قیمت آن از طلا هم گران‌تر بود. استخراج آب از قنات‌ها را نیز می‌توان به‌عنوان معدنکاری در نظر گرفت که ایرانیان مبتکر آن بوده‌اند. در حال حاضر در کشور آثاری از معدنکاری قدیم که آن را شدادی می‌نامند، دیده می‌شود.

در سال 1345، پژوهشی میدانی در جست‌وجوی آثار معدنکاری و فلزکاری کهن در کویر بزرگ ایران از سوی تئودور ورتایم، سیریل استنلی اسمیت و رادومیر پلاینر انجام شد که درواقع نخستین پژوهش در این زمینه در کشور بود. انجام این پژوهش که در راستای حفاری‌های کالدول در تل ابلیس بود، شامل بازدید از معادن و محوطه موته، نایین، دشت لوت، جندق، خور و طبس می‌شد و در راستای این بازدیدها و مطالعات باستان‌شناسی معدن گل‌گهر شناسایی شد. این معدن دارای آثاری از معدنکاری دوره هخامنشیان است. اهمیت صنایع معدنی چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ، بر کسی پوشیده نیست. در حقیقت می‌توان گفت کشورهایی ازنظر صنعتی به موفقیت دست‌یافته‌اند که خود دارای منابع معدنی مهمی بوده‌اند یا از منابع معدنی دیگر کشورها به‌خوبی بهره‌برداری کرده‌اند. در میان منابع معدنی سوخت‌ها و آهن دارای اهمیت بالایی هستند و در مرحله بعد مس، سرب و روی و موادی از قبیل نیترات، فسفات، گوگرد برای صنایع شیمیایی اهمیت زیادی دارند. در این میان، طلا و نقره گرچه باارزش هستند اما در پایه‌گذاری صنایع اصلی نقش چندانی ندارند.

از لانه دیو تا گل‌گهر

از افسانه‌ها نقل است که دلیل نام‌گذاری معدن گل‌گهر را اهالی محلی مرتبط با داستان کنجکاوی یک پیرمرد عشایر و دختران وی می‌دانند. داستان ازاین‌قرار است که مردی از عشایر کوچ‌نشین دارای دو دختر به‌نام‌های گلی و گوهر بوده که حدود 45 سال پیش حوالی معدن کنونی زندگی می‌کرده است. در آن زمان در دل معدن (شماره یک) حفره‌ها و دالان‌هایی تودرتویی وجود داشته‌ که محلی‌ها به دلیل طولانی و پیچیده بودن مسیر این حفره‌ها و سرگشتگی و گم‌شدن افراد و برای ایجاد ترس و وارد نشدن افراد به این حفره‌ها، به آن‌ها لانه‌ دیو می‌گفتند. بعدها در تحقیقات باستان‌شناسی مشخص شد، ایرانیان 900 سال پیش منابع آهن این معدن را شناسایی کرده و از طریق این حفره‌ها به دل زمین می‌رفتند و رگه‌های آهن با عیار بالا را استخراج می‌کردند. مرد عشایر کنجکاو می‌شود سری به لانه دیو زده تا از راز آن آگاه شود؛ بنابراین وارد یکی از حفره‌ها می‌شود و تا دل زمین پیش‌می‌رود و در طول مسیر تعدادی وسیله سفالی قدیمی می‌یابد و توجه او بیشتر جلب می‌شود. تا اینکه با زمین‌شناس جوانی ملاقات می‌کند و راز خود را با او در میان می‌گذارد و با مهندس جوان راهی حفره‌ها شده و دخمه‌ها را کشف می‌کند. مهندس جوان به مرد عشایر پیشنهاد می‌دهد محدوده معدنی را به‌نام خود ثبت کند اما مرد کم‌توقع به مراکز دولتی مراجعه و از کل معدن فقط نام آن را شرط می‌کند که نام دختران وی را بر آن بگذارند و امتیاز آن را به دولت واگذار می‌کند و بنا به صلاحدید مسئولان دولتی و تحقیق و تایید صحت ادعای مرد عشایر در سال 1348 این معدن را گلی و گوهر نامیدند که بعدها به گل‌گهر شهرت یافت. البته چنان‌که گفته شد به نظر می‌رسد که این موضوع بیشتر جنبه افسانه‌ای داشته باشد.

[blockquote style=”blockquote_style2″ align=”aligncenter” textcolor=”#000000″ background=”#fcfcfc” bordercolor = “#c71414”]اهمیت صنایع معدنی چه در زمان صلح و چه در زمان جنگ، بر کسی پوشیده نیست. در حقیقت می‌توان گفت کشورهایی ازنظر صنعتی به موفقیت دست‌یافته‌اند که خود دارای منابع معدنی مهمی بوده‌اند یا از منابع معدنی دیگر کشورها به‌خوبی بهره‌برداری کرده‌اند[/blockquote]

محل قرارگیری و پیدایش معدن

منطقه معدنی گل‌گهر به‌طور تقریبی در مرکز مثلثی به رئوس شیراز، کرمان و بندرعباس با فاصله تقریبی 300 کیلومتر از هر یک از شهرهای یادشده قرار گرفته است. جنوب‌غرب سیرجان در بخش جنوبی پهنه دگرگونی سنندج-سیرجان در حاشیه غربی پهنه ساختاری ایران مرکزی است. این پهنه ساختاری حاصل برخورد اوراسیا و گندوانا در دوره پالئوزوئیک (340 میلیون سال پیش) و مزوزوئیک (65-255 میلیون سال پیش) است. کانسار گل‌گهر در محل برخورد گسل گل‌گهر در امتداد شمالی جنوبی و شاخه‌های فرعی راندگی زاگرس با روند شمال‌غربی جنوب‌شرقی قرار دارد؛ گل‌گهر منطقه‌ای با گستردگی 40 کیلومترمربع را در بر می‌گیرد.
دیدگاه‌های گوناگونی درباره پیدایش ذخایر گل‌گهر ارائه‌شده است: فرآیندهای رسوبی شیمیایی، خاستگاه آتش‌فشانی- رسوبی دریایی، ژنز ماگمایی اسکارن و هر دو فرآیند آتش‌فشانی-‌رسوبی دریایی و ماگمایی. پهنه سنندج-سیرجان شامل انواع سنگ‌های دگرگونی مانند شیست‌های گوناگون مرمر و گنیس کـه در یک دسته پیش‌رونده دگرگونی در حد رخساره شیست سبز تا آمفیبولیت دگرگون شده، است. این پهنه ساختاری طی فرورانش اقیانوس نئوتتیس تحت‌تاثیر فازهای دگرگونی و ماگماتیسم قرار گرفته که در برخی مناطق آن بقایای پی‌سنگ قدیمی‌تر دیده می‌شود. براساس نسبت‌های ایزوتوپی اورانیوم-‌سرب، سن سنگ مادر محدوده گل‌گهر را حدود 520 میلیون سال، سن دگرگونی را دوره ژوراسیک میانی و کانه‌زایی را دوره کربونیفر زیرین تخمین زده‌اند.

تولد گل‌گهر

حدود 50 سال پیش مراحل پی‌جویی، شناسایی و اکتشافات مقدماتی برای محدوده گل‌گهر از سوی شرکت ایران باریت انجام‌ و پس از 5 سال همکاری با شرکت ژاپنی ماروبنی، به شرکت ملی فولاد واگذار شد. با توجه به تحقیقات و تلاش‌های انجام‌شده، نمونه‌برداری و مغزه‌گیری در سال 1351 صورت گرفت که نتیجه حاصل از آن، منجر به کشف 6 آنومالی مجزا با ذخیره‌ای بیش از 1300 میلیون تن معادل 26 درصد از ذخایر سنگ‌آهن ایران در سال 1353 شد و به‌منظور تکمیل چرخه تولید به فاز استخراج ورود کرد. به‌دنبال آن، نخستین استخراج از آنومالی شماره یک در سال 1353 با مشاوره شرکت سوئدی گرانگز انجام شد و پس از آن به دلیل جنگ تحمیلی و مشکلات ناشی از آن، فرآیند استخراج به مدت 17 سال متوقف شد و در سال 1370 براساس موافقت‌نامه‌ای بین بانک سپه و شرکت ملی فولاد ایران، تمامی دیون طرح گل‌گهر براساس ارزیابی کارشناسی به شرکت گل‌گهر انتقال یافت. شرکت سنگ‌آهن گل‌گهر در نیمه دوم اسفند سال 1370 با شماره 409 و شناسه ملی 10860515050 با سرمایه 100 میلیارد ریال در اداره ثبت شرکت‌های شهرستان سیرجان به ثبت رسید. پروانه بهره‌برداری اولیه از معدن به‌شماره 2437 در سال 1372 به مدت 10 سال صادر و دوباره با شماره 17548 در سال 1385 برای ربع قرن به‌نام سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران تمدید شد.

آغاز به‌کار خطوط تولید

در فروردین ماه سال 1373،بهره برداری از خطوط شماره 1 و 2 تولید کنسانتره توسط شرکت گل‌گهر آغاز شد و به‌دنبال آن با دریافت مجوزهای لازم از شورای اقتصاد و توسعه و بهینه‌سازی خطوط، ظرفیت اسمی این خطوط از 5/2 میلیون تن به میزان یک‌میلیون تن افزایش یافت و به 5/3 میلیون تن رسید. بهره‌برداری و استخراج از خط یک به دلیل نزدیکی ماده معدنی به سطح زمین با روش روباز شروع شد و این خط در عمق 65 متری مورد استخراج و بهره‌برداری قرار گرفت. در خط یک روش استخراج پله‌ای و حمل‌ونقل با استفاده از شاول تراک و تولید کنسانتره در واحد فرآوری آن به دو روش تر و خشک انجام می‌شود. از مشکلات اساسی تولید کنسانتره در این کارخانه، بالا بودن عیار سولفور به‌عنوان یکی از عناصر مزاحم در تولید فولاد است. در این‌بازه زمانی، دیگر خطوط این معدن فقط مورد اکتشاف مقدماتی قرار گرفتند.
در آن سال مقدار ذخیره قطعی و قابل‌استخراج فقط برای ناحیه 1 و 2 به ترتیب به 180 و 42 میلیون تن سنگ‌آهن تعیین شد. از مجموع 180 میلیون تن ذخیره قطعی ناحیه یک، براساس طراحی برای استخراج به روش روباز، 145 میلیون تن سنگ معدنی قابل‌استخراج بوده و این مقدار مبنای طراحی تاسیسات و تجهیزات فعلی و به‌وجود آمدن طرح مجتمع معدنی سنگ‌آهن گل‌گهر است. با توجه به میزان ذخیره قابل‌برداشت ناحیه یک و برنامه استخراج سالیانه 5 میلیون تن سنگ‌آهن خام، عمر بهره‌برداری از معدن شماره یک، 30 سال برآورد شد. پس از گذشت 10 سال، بهره‌برداری از خط شماره 3 آغاز شد که همچنان ادامه دارد. بنا به نیاز بازار فولاد، تولید و عرضه کنسانتره سنگ‌آهن روند رو به رشدی را طی کرده و ظرفیت اسمی آن به 6میلیون تن رسیده است.

در سال رونق تولید (1398) گل‌گهر با سرمایه‌گذاری بیش از 82 هزار میلیارد ریال نسبت به افتتاح طرح‌های توسعه‌ای شامل کارخانه ذوب و فولادسازی شماره یک و واحد تولید اکسیژن شرکت جهان فولاد، خط 2 کارخانه احیا مستقیم مگامدول (کوثر) و واحد بخار نیروگاه اقدام کرد

تولید و توسعه

ساخت کارخانه گندله‌سازی شماره‌یک به‌منظور تکمیل زنجیره ارزش گل‌گهر و تامین گندله مورد نیاز کشور و ایجاد اشتغال، از سال 1383 آغاز و در سال 1389 به‌طور رسمی افتتاح شد و مورد بهره‌برداری قرار گرفت. گل‌گهر در ادامه مسیر توسعه خود به‌منظور استفاده بهینه از باطله‌های ایجادشده در خطوط تولید و همچنین سولفورزدایی از کنسانتره تولیدی، طرح احداث یک خط بازیابی از باطله خشک به ظرفیت تولید 350 هزار تن در سال، یک خط بازیابی از باطله «تر» به ظرفیت تولید 220 هزار تن در سال و یک خط سولفورزدایی به ظرفیت تولید 460 هزار تن در سال را از سال 1384 آغاز و در نیمه نخست سال 1389 تکمیل و راه‌اندازی کرد. در سال 1387 نیز اجرای خط 4 به‌منظور تولید کنسانتره بازیافت بار برگشتی مدار خردایش خطوط تولید موجود با ظرفیت تولید 2 میلیون تن از سوی شرکت آغاز شد و در سال 1390 به بهره‌برداری رسید و با توجه به پتانسیل‌های موجود در منطقه و همچنین کمبود کنسانتره در کشور، طراحی و احداث خطوط 5، 6 و 7 نیز در دستور کار قرار گرفت. عملیات اجرایی این طرح‌ها که با هدف تولید 6 میلیون تن کنسانتره در سال طراحی شده، از سال 1389 آغاز و خطوط 5 و 6 آن در سال 1394 به بهره‌برداری رسید. عملیات ساخت کارخانه گندله‌سازی شماره 2 با تکنولوژی شرکت اتوتک آلمان با ظرفیت تولید 5 میلیون تن در سال از 1391 شروع و در مهرماه 1395 تکمیل شد که هم‌اکنون در مرحله بهره‌برداری قرار دارد. با شروع به‌کار کارخانه گندله‌سازی شماره 2 گل‌گهر ظرفیت تولید این محصول به 10 میلیون تن در سال افزایش‌یافته و شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر را به بزرگ‌ترین قطب تولید گندله کشور تبدیل کرده است.
در ابتدای سال 1394 شرکت معدنی و صنعتی گل‌گهر موفق شد خط 5 و 6 تولید کنسانتره را با ظرفیت 4 میلیون تن و شامل دو خط فرآوری مشابه هرکدام با ظرفیت تولید سالیانه 2 میلیون تن را به ظرفیت تولید کنسانتره شرکت بیفزاید. به‌کارگیری تجهیزاتی مانند آسیاب‌های HPGR و سلول‌های فلوتاسیون امکان تولید محصولی با ابعاد و درصد گوگرد مناسب را در خطوط جدید فراهم کرده است. گل‌گهر در راستای چشم‌انداز توسعه خود، خط 7 تولید کنسانتره را نیز با ظرفیت تولید 2 میلیون تن کنسانتره مشابه خطوط 5 و 6 احداث کرده و در نیمه دوم سال 1396 به ظرفیت تولید این شرکت افزود.
گل‌گهر با توجه به پیش‌بینی بالا بودن میزان گوگرد موجود در سنگ‌آهن و افزایش تدریجی آن در آینده که فروش کنسانتره تولیدی را با مشکل روبه‌رو کرده است و همچنین افزایش پرشتاب تولید فولاد در واحدهای فولادسازی کشور، نیاز روزافزون این واحدها به گندله سنگ‌آهن و استفاده فراگیر از گندله در کوره‌های بلند در ایران و سایر نقاط جهان، احداث یک واحد گندله‌سازی در مجاورت معدن گل‌گهر را لازم دانست.
پس از گذشت 13 سال ارزش بازار سهام شرکت گل‌گهر رشد 10 برابری پیدا کرد و تنها در سال 96 قیمت هر سهم این شرکت با افزایش 47 درصدی از 240 تومان به 350 تومان رسید. منطقه معدنی گل‌گهر نخستین منطقه در ایران است که زنجیره کامل فولاد از سنگ‌آهن تا ورق فولادی را در دل خود جا ‌داده است. مجموعه کارخانه‌های فعال در این منطقه معدنی و صنعتی عبارت‌اند از خطوط 1 تا 7 کنسانتره، کارخانه بازیابی هماتیت و سولفورزدایی، کارخانه گندله‌سازی شماره یک و دو و سایر کارخانه‌های زیرمجموعه. تناژ عملیات معدنکاری از سال 1383 تا به امروز روند رو به رشدی را طی کرده است.
در سال 1397 علیرغم نوسانات بازار و تغییرات قیمت ارز، گل‌گهر موفق شد میزان تولید خود را از 5/24 میلیون تن در (در سال 96) به 4/26 میلیون تن برساندکه ناشی از افزایش 9 درصدی تولید کنسانتره، 6 درصد تولید گندله و 8 درصد دیگر محصولات تولیدی بود. درآمد حاصل از فروش محصولات شرکت 80 درصد و درآمد حاصل از فروش تلفیقی نیز 77 درصد رشد داشته است. تلاش‌های این مجموعه سبب شد ایران با برخورداری از 2 میلیارد و 700 میلیون تن سنگ‌آهن خام به‌عنوان نهمین کشور در فهرست 10 کشور برتر دارای این ذخایر در جهان قرار گیرد.
در سال رونق تولید (1398) نیز گل‌گهر با سرمایه‌گذاری بیش از 82 هزار میلیارد ریال نسبت به افتتاح طرح‌های توسعه‌ای شامل کارخانه ذوب و فولادسازی شماره یک و واحد تولید اکسیژن شرکت جهان فولاد، خط 2 کارخانه احیا مستقیم مگامدول (کوثر) در شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر و واحد بخار نیروگاه گل‌گهر شرکت گهر انرژی سیرجان اقدام کرد. با اجرای این طرح‌های بزرگ ملی، اتفاق بزرگی در اقتصاد و صنعت کشور و توسعه و آبادانی استان کرمان به‌ویژه شهر سیرجان به‌وقوع پیوسته است. با توجه به طرح انتقال آب خلیج‌فارس به منطقه مرکزی ایران گل‌گهر به یکی از قطب‌های تولید فولاد در سطح منطقه تبدیل‌شده و تا افق 2030 در سطوح جهانی به فعالیت خود ادامه خواهد داد.

تولید محتوای کنکاشیک تجربه ماندگار…

موفقیت گل گهر در ساخت اولین واحد تولید آهن اسفنجی به روش کوره تونلی در کشور

پیش به سوی تحقق اهداف فولادهرمزگان

تپه‌های سبز معدنی «گل‌گهر ۲۰۳۰»

گلگهر همراه با دولت دوازدهم است

آینده را ما رقم می زنیم...

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژ...

منطقه‌ای برای تحقق توسعه فولاد...

منطقه ویژه خلیج فارس فرصتی طلایی برای اق...

ردپای فلزات در ساحل توسعه...

تحقق تولید در محلی امن و آرام...

نقش اساسی در اقتصاد هرمزگان...

منطقه ویژه نماد توسعه در دوران تحریم...

منطقه ویژه بهشت سرمایه‌گذاری است...

کرانـه روشـن

آینده را ما رقم می زنیم

افزایش سرعت عمل صادرکنندگان در منطقه ویژه خلیج فارس

جهش تولید در بهشت تولید

امروز شاهد انقلاب در اکتشافات کشور هستیم

خرید داخلی اولویت ماست

اعتماد کارکنان افتخار ماست

شماره هشت فصلنامه گوهرسیرجان

شماره هفت فصلنامه گوهرسیرجان

برنامه‌های سرمایه‌ای منطقه ویژه

طرح‌های مصوب در کمیته واگذاری زمین

شرکت‌های فعال و در حال کار

برنامه و عملکرد تولید ۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹

مسئولیت اجتماعی گل‌گهر